جشنواره داستان‌نویسی فلسفی
ما قلّه‌های شعر فارسی را که نگاه میکنیم، یا حکیمند ــ [مثل] نظامی یا حکیم فردوسی؛ فردوسی یک حکیم است و شاهنامه واقعاً کتاب حکمت است ــ یا مولانای معرفت و عرفان و معنویّتند یا حافظ قرآنند یا مثل سعدی کتابشان پُر از حقایق و معارف حِکمی و معنوی است. همین‌طور از آن بالا شما بگیرید بیایید پایین تا برسیم به سعدی، به حافظ، به جامی، به صائب، به بیدل؛ ببینید، اینها همه حکیمند، همه‌ی [اشعار] اینها حکمت است؛ یعنی شعر ما، شعر فارسی، در طول زمان حاملِ حکمت بوده، حاملِ معرفت بوده، سرمایه‌های معنویِ ما را حفظ کرده و بر آنها افزوده؛ یعنی شما اگر چنانچه در یک حدّ خاصّی از معرفت باشید، وقتی که مثلاً مثنوی مولانا را میخوانید، این معرفت افزایش پیدا میکند؛ یعنی تولید معرفت میکنند، تولید این سرمایه را میکنند، فقط حفظ سرمایه نیست؛ خصوصیّت شعر فارسی این است.
مقام معظم رهبری؛ 17 فروردین 1402
مقدمه و ضرورت طرح
در ادبیات و فرهنگ ایران اسلامی، داستان جایگاهی خاص دارد. چنانچه در بسیاری از آثار مکتوب به جا مانده از بزرگان، سعی شده تا مفاهیم عالی فلسفی و حکمی در قالب داستان بیان شود. سالانه شمارگان عظیمی از کتاب‌های جهان به خلق داستان‌های گوناگون می‌پردازد و جایزه‌های ادبی بزرگی به نویسندگان برجسته در حوزه داستان تعلق می‌گیرد. از موضوعات مختلفی که داستان پیرامون آن شکل می‌گیرد یکی فلسفه است که در ادبیات فارسی با داستان‌های فلسفی بوعلی سینا آغاز شد. هر چند دیگرانی مانند سهروردی در گسترش این جریان کوشیدند اما آن‌چنان که عرفان بر فضای ادبیات سایه افکند، مجال چندانی برای عرض اندام فلسفه باقی نماند. با وقوع مشروطه و آشنایی ادیبان ایران با آثار داستانی اروپا، موج جدیدی از پرداخت به فلسفه در حوزه ادبیات شکل گرفت. پس از انقلاب اسلامی نیز نگاه دینی غالب سعی در ایجاد جریانی در این راستا داشت اما هیچ‌گاه ادبیات فلسفی در زبان فارسی جایگاه مستحکم و رفیعی نداشته است. حتی با وجود توجه به مبانی عمیق و دقیق اسلامی و ایرانی پس از انقلاب، دقتی در این نوع توجهات به چشم نمی‌خورد. به هر حال به نظر می رسد تولید محتواهای داستانی با نگاه فلسفی با رویکرد فلسفه اسلامی که پیشینه ای چند صد ساله دارند ضروری است. این نوع نگاه به داستان علاوه بر قابل دریافت و درک بودن توسط کودک و بزرگسال، در شکل پذیری شاکله وجودی او و هویتش بر مبنای باورهای بومی بسیار موثر است.
شرح مختصر طرح
بر همین اساس انتشارات آل احمد علیهم‌السلام با همکاری مؤسسه آموزشی پژوهشی نفحات در نظر دارد تا با برگزاری جشنواره‌ای با عنوان «جشنواره داستان فلسفی»، علاوه بر توجه دادن به این خلاء موجود در ادبیات فارسی، زمینه‌ای را برای جریان‌سازی و شبکه‌سازی در این حوزه فراهم آورد. همچنین ترغیب نویسندگان برای تولید اثر با این محتوا و نیز کشف استعدادهای جدید و پرورش نویسندگان خلاق از دیگر اهداف برگزاری این رویداد است. شرکت‌کنندگان در این رویداد با ارسال داستان‌های خود در موضوعات مختلف فلسفی، امکان می‌یابند در گام دوم و پس از گزینش ابتدایی، با حضور در کارگاه‌های تخصصی نویسندگی مهارت های خود را تقویت کنند. از دیگر پیش فرض های این رویداد، تشکیل گروهی از نویسندگان جوان و علاقه‌مند است که در آینده بتوانند به‌صورت حرفه‌ای در عرصه داستان‌نویسی فلسفی فعالیت کنند.
پیشینه طرح
داستان‌های کوتاه فلسفی و همچنین رمان‌های مهمی در جهان وجود دارد که موضوع آنها فلسفی است. «پیکار با سرنوشت» واسیلی گروسمان از نویسندگان پرفروش در ادبیات روسیه، داستان‌های کوتاه کافکا، «نفر دیگری که در بهشت ملاقات می‌کنید»، «اتاق شماره 6» آنتون چخوف، «برادران کارامازوف»، «شازده کوچولو»، «هنگامی که نیچه گریست»، «تسخیرشدگان (جن زدگان)»، «2666 2666»، «جنایت و مکافات»، «نارسیس»، «ابله» و … از این دسته‌اند.
همچنین همایش‌ها و مسابقات متنوعی در حوزه فلسفه برای کودکان در سراسر دنیا برگزار می‌شود؛ مسابقات داستان‌نویسی در خارج از حوزه فلسفه و حکمت نیز از جمله برنامه‌ها در حوزه ادبیات کودک و نوجوان است اما در ایران وضع تا حدودی متفاوت است. می‌توان توجه به فلسفه برای کودکان را در قالب دو گونه از همایش‌ها و جشنواره‌ها دید؛ یکی جشنواره‌های علمی که به نقد و بررسی این حوزه پرداخته و مخاطب آن کودکان نیستند. گونه دوم مسابقات داستان‌نویسی در این حوزه است.
در ایران آثاری تولید شده‌اند که از نظرگاهی می‌توانند جزو دسته کتاب‌های فلسفی برای کودکان قرار بگیرند. طبیعتاً از نظر ما دو رویکرد به محتوای فلسفی ارائه شده در قالب کتاب‌های کودک و نوجوان وجود دارد. دسته‌ای که با گرته‌برداری از نمونه‌های خارجی، نهایتاً سعی در بومی‌سازی همان نوع نگاه و رویکرد دارند. نگاه دوم خلق داستان‌هایی بدون توجه به غرب و با بهره‌گیری از محتوای غنی اسلامی – ایرانی است. برخی از این تألیفات البته با بهره‌گیری مستقیم یا غیرمستقیم از داستان‌های کهن فارسی است.
با این وجود حتی در نگاه دوم به نظر می‌رسد اولاً حجم چنین کتاب‌هایی در بازار کتاب کودک و نوجوان قابل توجه نیست و در ثانی نوع پرداخت به این موضوع تخصصی همراه با ضعف‌ها و انحرافات جدی و غیرقابل چشم‌پوشی است. در نتیجه وجود چنین فراخوانی ضروری می‌نماید.
اهداف جشنواره
با توجه به موارد یاد شده در قسمت های قبل، این جشنواره می‌کوشد به اهداف زیر دست یابد:
- گفتمان سازی مقولات حکمی در داستان‌های کوتاه
- پرورش نویسندگان با برگزاری کارگاه‌های تخصصی برای برترین شرکت‌کنندگان و ارتقاء سطح نویسندگی آنها.
- تشکیل گروه نویسندگی خلاق و کارآمد برای تولید از طریق جذب نویسندگان برای تشکیل تیمی خلاق و حرفه‌ای در حوزه داستان‌نویسی.
- کشف استعدادهای نویسندگی از طریق فراهم‌آوردن بستری برای شناسایی نویسندگان جوان و مستعد.
- ایجاد شبکه ارتباطی با سایر نویسندگان حوزه‌های مرتبط.
- تبلیغ و آگاهی‌بخشی نسبت به حضور نشر در این عرصه به منظور ارتباط با خوانندگان، سایر نویسندگان، سایر نشرها، فروشندگان کتاب، اساتید و پژوهشگران این حوزه.
- تشویق فعالان ادبیات کودک برای تولید آثاری خلاق و با روش هایی نوین و کارآمد.
- شکل‌گیری پیوندی کارآمد بین فعالان دانشگاهی و حوزوی با هنرمندان برای تولید آثار.
- انتشار آثار برگزیده.
محورهای جشنواره
جشنواره در دو بخش داستان‌نویسی خلاق (تألیف و خلق داستان جدید و مبتکرانه) و بازآفرینی رساله لغت موران اثر شیخ شهاب‌الدین سهروردی (شیخ اشراق) برگزار خواهد شد.
قالب آثار
از نظر قالب، جشنواره در دو بخش داستان کوتاه (بین 300 تا 999 کلمه) و داستان نیمه‌بلند (بین 1000 تا 10000 کلمه) برگزار می‌شود.
موضوعات جشنواره
شرکت‌کنندگان می‌توانند داستان‌های خود رادر دو بخش موضوعات پیشنهادی و محور ویژه با رویکرد بازنویسی و بازآفرینی رساله لغت موران شیخ شهابد الدین سهروردی (شیخ اشراق) به دبیرخانه جشنواره ارسال کنند.
موضوعات پیشنهادی
- چیستی فلسفه
- فیلسوف کیست و چه میکند؟
- تفاوت فیلسوف با عالمان(تفاوت نگاه فلسفی با نگاه علمی)
- کارکردهای فلسفه
- اصالت وجود
- حقیقت وجود
- چیستی ماهیت و نسبت آن با وجود
- اعتباریت ماهیت
- اشتراک معنوی وجود
- تشکیک در وجود
- وجود ذهنی و خارجی
- چیستی ذهن
- قانون علیت
- چیستی حرکت
- حرکت در پدیده های مادی
- تقسیم وجود به قوه و فعل
- علت فاعلی
- علت غایی
- غایت مندی هستی و تمام پدیده ها
- علیت در عالم ماده
- علت مادی و صوری
- امکان ماهوی
- حدوث زمانی و نیازمندی حادث به علت
- حقایق ماوراء زمان
- حقایق امتدادی همچون سطح، خط و زمان
- چیستی زمان
- چیستی مکان
- تقسیم ماهیت به جوهر و عرض
- چیستی جوهر
- چیستی عرض
- عوالم سه گانه عقل، مثال و ماده
- ویژگی های عوالم برتر از ماده
- نسبت عالم ماده با عوالم بالاتر
- تقسیم وجود به واحد و کثیر
- رابطه وحدت و کثرت وجودی
- حرکت جوهری عالم ماده(جنبش ذاتی طبیعت)
- ثبات در عوالم ورای ماده
- چیستی نفس انسانی
- انسان؛ حقیقتی ورای بدن
- تجرد نفس انسانی
- قوای نفس انسانی و کارکردهای آنها
- رابطه نفس و بدن
- برهان هوای طلق ابن سینا
- جزء لا یتجزی
- عدم تناهی عالم ماده
- چستی جوهر مادی(امتداد جوهری در ابعاد سه گانه)
- نفی تصادف در هستی
- علل اعدادی و جایگاه انها در حوادث مادی
- علت آفرینش
- رابطه پدیدهای هستی با خداوند متعال
- امکان وجودی فقری
- چیستی وجود فقری ربطی
- وجود ربطی بودن ممکنات
- تصویر کلان هستی از نگاه فلسفه مشاء(هرم هستی)
- تصویر کلان هستی از نگاه حکمت متعالیه(هرم هستی)
- چیستی علم و ادراک
- چیستی علم حصولی و حضوری
- اتحاد عاقل و معقول
- وحدت عالم ماده
- مقدمات فعل و کنش ارادی انسان
- دوام فیض الهی
- براهین اثبات واجب تعالی
- توحید واجب تعالی
- اثبات صفات واجب تعالی
- نفی اولویت
- قاعده استحاله ترجح بلامرجح
- چیستی عدم و نسبت آن با وجود
زمان‌بندی جشنواره
- فراخوان جشنواره: 11 اسفندماه 1403
- ثبت نام و ارسال آثار: 11 اسفندماه 1403 تا 20 اردیبهشت‌ماه 1404
- داوری آثار: 21 تا 27 اردیبهشت‌ماه 1404
- اعلام نتایج داوری و جمع‌بندی: 28 اردیبهشت‌ماه 1404
- اختتامیه و تقدیر از منتخبین: 1 خردادماه 1404
شرایط، ضوابط و نحوه ارسال آثار
- شرکت‌کنندگان می‌توانند آثار خود را در سایت جشنواره داستان فلسفی به نشانی philosophicalstory.ir ارسال نمایند. همچنین می توانند به آدرس ایمیل info@philosophicalstory.ir یا از طریق پیام‌رسان‌های ایتا، بله، تلگرام و واتساپ به حساب philosophicalstory@ ارسال کنند.
- هر شرکت‌کننده می‌تواند در هر بخش و قالب تنها دو اثر (مجموعاً 12 اثر) به دبیرخانه ارسال کند.
- لازم است آثار برای سه گروه سنی کودک، نوجوان و بزرگسال نوشته شده باشد.
- مسئولیت حق مالکیت اثر برعهده شرکت‌کننده است و رویداد هیچ مسئولیتی در این زمینه ندارد.
- جشنواره اجازه دارد به هر شیوه از آثار ارسالی به دبیرخانه با ذکر نام نویسنده اثر استفاده کند.
- داستان ارسالی باید به زبان فارسی باشند.
- داستان ارسالی نباید توسط ناشر یا مولف منتشر شده باشند و نباید در هیچ وب‌سایت، وبلاگ یا انجمن آنلاین ارسال، پخش یا برنده یا در هر مسابقه دیگری ارسال شده باشند.
- داستان در قالب word نوشته و در دو قالب word و pdf ارسال شود.
هیئت داوران
برای داوری آثار، پس از ریزش اولیه آثاری که از نظر موضوع یا ساختار با فراخوان همسانی ندارند، از دو نفر از نویسندگان برجسته حوزه ادبیات کودک و نوجوان و حوزه داستان بزرگسال و دو کارشناس خبره حکمت و فلسفه دعوت به عمل خواهد آمد. این داوران با بررسی تمامی داستانها، در دو بخش داستان‌های برتر را انتخاب خواهند کرد؛
بخش نخست به لحاظ کیفیت ساختاری و فنی داستانها و روایت‌ها شامل معیارهای زیر:
- خلاقیت در موضوع و داستان‌پردازی
- قدرت بیان و نوشتار
- شخصیت‌پردازی و دیالوگ‌نویسی
- تناسب با موضوعات مسابقه
- تناسب داستان با مخاطب از لحاظ ادبیات، روانشناسی و موضوع
و بخش دوم به لحاظ توجه اصولی و درست به موضوع فلسفه ایرانی اسلامی شامل معیاری زیر:
- نحوه استفاده و یا طرح موضوع فلسفی
- نحوه القای محتوای فلسفی
- تاثیرگذاری در مخاطب از جهت اشراب مسائل فلسفی
جوایز جشنواره
نفر اول: 20 میلیون تومان و حضور در کارگاه داستان‌نویسی
نفر دوم: 15 میلیون تومان و حضور در کارگاه داستان‌نویسی
نفر سوم: 10 میلیون تومان و حضور در کارگاه داستان‌نویسی
نفرات چهارم تا دهم: حضور در کارگاه داستان‌نویسی